Ο ρόλος του Τεχνικού Ασφαλείας και του Συντονιστή στην Διαχείριση των Τεχνικών Έργων.

Το θέμα της Υγιεινής και Ασφάλειας κερδίζει ολοένα περισσότερο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια τόσο στην κατεύθυνση της μείωσης των εργατικών ατυχημάτων όσο και στην κατεύθυνση δημιουργίας βιώσιμου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και παράγοντα προστιθέμενης αξίας στα τεχνικά έργα μέσω της τήρησης αυστηρών μέτρων αντιστάθμισης του επαγγελματικού κινδύνου. Ο ρόλος του Τεχνικού Ασφαλείας και του Συντονιστή Ασφαλείας μπορεί συχνά να συγχέεται, ωστόσο οι δύο αυτοί παράγοντες πρέπει να βρίσκονται σε διαρκή συνεργασία έτσι ώστε να εξασφαλίζεται το μέγιστο δυνατό επίπεδο ασφάλειας.

Δημήτριος Ντάγκας*, Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός MSc

Εισαγωγή

Ως πηγή ή παράγοντας κινδύνου ορίζεται κάθε παράγοντας, κατάσταση ή ενέργεια που μπορεί να προκαλέσει τον τραυματισμό των εργαζομένων ή να προκαλέσει βλάβη στην υγεία των εργαζομένων. Επιπρόσθετα, Ως επαγγελματικό ατύχημα ορίζεται κάθε πρόκληση σωματικής βλάβης ή και τυχόν απώλεια ζωής κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των καθηκόντων που απορρέουν από τη θέση εργασίας ή κατά τη μετάβαση προς τον εργασιακό χώρο ή κατά την επιστροφή από αυτού, καθώς ο νομοθέτης εξετάζει την αιτιολογική σχέση της ανάγκης μετάβασης στην εργασία και όχι απαραίτητα το χώρο όπου μπορεί να λάβει χώρα ένα ατύχημα. Ως επαγγελματική ασθένεια ορίζεται η περίπτωση όπου ένας εργαζόμενος ασθενεί απόρροια της εργασίας του, π.χ. εμφάνιση χρόνιας αναπνευστικής ανεπάρκειας ή καρκίνου σε εργαζόμενους σε ορυχεία ή σε εργασίες κατεδάφισης κτηρίων.

Ως υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία, ορίζεται η κατάσταση εκείνη όπου ένας εργαζόμενος δεν αντιμετωπίζει καμία σωματική ή ψυχική ασθένεια, ειδικά απόρροια της εργασίας του και δεν αντιμετωπίζει καμία απειλή και κανέναν κίνδυνο να υποστεί βλάβη η σωματική ή ψυχική του υγεία απόρροια της εργασίας του.

Ως αντιστάθμιση ή πρόληψη του κινδύνου ορίζονται όλα εκείνα τα προληπτικά μέτρα που λαμβάνονται όχι για να εξαλείψουν απόλυτα όλους τους τυχόν κινδύνους, αλλά για να μετριάσουν τη συχνότητα, τις συνέπειές τους και την πιθανότητα εμφάνισής τους.

Α. Νομοθεσία

Εντοπίστηκαν περισσότερα από 120 διαφορετικά νομοθετήματα, τα οποία αφορούν στην υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία. Ωστόσο, παρακάτω παρατίθενται τα κυριότερα τα οποία αφορούν ειδικά στα τεχνικά έργα.

Η διαχείριση της υγιεινής και ασφάλειας και η ασφάλεια γενικά και ειδικά στα τεχνικά έργα στην Ελλάδα, διέπεται από την ελληνική νομοθεσία, την Ευρωπαϊκή νομοθεσία (Ευρωπαϊκές Οδηγίες (Directives)).

Η εξέλιξη της ελληνικής νομοθεσίας έχει διαχρονικά χαρακτήρα εναρμόνισης με την κοινοτική νομοθεσία, αλλά και χαρακτήρα εκσυγχρονισμού της ώστε να διευκολύνεται ουσιαστικά η λήψη μέτρων ασφαλείας.

Η νομοθεσία εφαρμόζεται ισάξια για δημόσια και ιδιωτικά έργα με μικρές διαφορές στα δημόσια έργα όσον αφορά στη διαδικασία ανάθεσης, όπου έγγραφα όπως το ΣΑΥ και ο ΦΑΥ αποτελούν υποχρεωτικά δικαιολογητικά προ της ανάθεσης ενός έργου σε ανάδοχο.

Ο κύριος ελεγκτικός μηχανισμός στην Ελλάδα είναι το ΣΕΠΕ¹, ενώ υποβοηθείται από τα ΚΕΠΕΚ² τα οποία είναι επιφορτισμένα με την εκπαίδευση, κατάρτιση, ενημέρωση των ΤΑ³, ΣΑ⁴, ΙΕ⁵ και όλων των εμπλεκομένων σε θέματα ΥΑΕ⁶.

Η μερίδα του λέοντος των εργατικών ατυχημάτων και ειδικά των θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων στην Ελλάδα συμβαίνει στον κατασκευαστικό κλάδο καθώς και στη βιομηχανία. Τα τελευταία έτη παρατηρείται ελαφρά αύξηση του συνόλου των ατυχημάτων, ωστόσο τα θανατηφόρα ατυχήματα έμειναν αμετάβλητα.

Σχήμα 2. Εργατικά ατυχήματα στην Ελλάδα κατά τα έτη 2016 και 2017 (ΕΛΣΤΑΤ, 2019)

Β. ΗΜΑ & εκ των πρότερων γνωστοποίηση

Το ΗΜΑ⁷ κατέστη υποχρεωτικό για τα ιδιωτικά τεχνικά έργα με τον Ν.1396/1983 και για τα δημόσια έργα με την ΥΑ 130646/1984 (ΦΕΚ 154Β). Αποτελεί ένα έγγραφο αρχείο στο οποίο καταγράφονται όλες οι τυχόν παρατηρήσεις ή/και υποδείξεις του υπεύθυνου μηχανικού (επιβλέποντα) προς τους παράγοντες του έργου, όπως προς τον Κύριο του Έργου, τυχόν υπεργολάβους, κ.α. αναφορικά με τα προτεινόμενα μέτρα ασφάλειας προς λήψη.

Δεν απαιτείται η θεώρησή περί γνησιότητάς του, καθώς την ευθύνη αναλαμβάνει ο επιβλέπων μηχανικός, μαζί με την ευθύνη ορθής τήρησης και συμπλήρωσής του. Αν ένα έργο έχει ανατεθεί εξ’ ολοκλήρου σε έναν εργολάβο, αυτός είναι υπεύθυνος για την προμήθεια, τήρηση, συμπλήρωση και φύλαξή του. Σε αντίθετη περίπτωση, υπεύθυνος είναι ο ΚτΕ⁸.

Πρόσβαση σε αυτό πρέπει να έχει όποιος έχει έννομο συμφέρον, συμπεριλαμβανομένων των παραγόντων του έργου και τυχόν επιθεωρητών του ΣΕΠΕ.

Σε ιδιωτικά μόνον έργα το ΗΜΑ και το Ημερολόγιο του Έργου μπορούν να είναι κοινά.

Για όλα τα έργα, πρέπει να αποστέλλεται ηλεκτρονικά το πολύ 14 ημέρες πριν την έναρξη των εργασιών η εκ των προτέρων γνωστοποίηση στην οικεία υπηρεσία του ΣΕΠΕ ή ΚΕΠΕΚ, η οποία έπειτα αναρτάται σε εμφανές σημείο του εργοταξίου.

Γ. ΣΑΥ και ΦΑΥ

Πριν την έναρξη των εργασιών πρέπει να συντάσσεται το ΣΑΥ⁹, καθώς και να δημιουργείται ο ΦΑΥ¹⁰. Στα ιδιωτικά τεχνικά έργα, τα ΣΑΥ και ΦΑΥ αποτελούν απαραίτητα δικαιολογητικά για έκδοση αδειών από την πολεοδομία, ενώ στα δημόσια έργα ή σε έργα για την εκτέλεση των οποίων δεν απαιτείται η έκδοση οικοδομικής άδειας, τα ΣΑΥ και ΦΑΥ πρέπει να επισυνάπτονται στη μελέτη εφαρμογής έτσι ώστε αυτή να γίνει δεκτή, ειδικά σε ό,τι αφορά στα δημόσια έργα.

Το ΣΑΥ απαιτείται όταν πρόκειται να εκτελεστούν εργασίες που ενέχουν ιδιαίτερο επαγγελματικό κίνδυνο, ή όταν πρόκειται να εργαστούν άνω του ενός συνεργεία.

Αμφότερα πρέπει να φυλάσσονται στο έργο και να είναι προσβάσιμα σε όλους όσοι έχουν έννομο συμφέρον, υπ’ ευθύνη του εργολάβου του έργου ή αν δεν έχει οριστεί, υπ’ ευθύνη του ΚτΕ.

Στο ΣΑΥ προδιαγράφονται όλα τα μέτρα ασφαλείας, οι τρόποι πρόσβασης στο χώρο, οι χώροι υγιεινής κ.α., ενώ αν πρόκειται να εκτελεστούν εργασίες που ενέχουν ιδιαίτερο επαγγελματικό κίνδυνο, όπως η εργασία επί ικριωμάτων, πρέπει να περιλαμβάνει σχετική μελέτη. Το ΣΑΥ πρέπει να ενημερώνεται με όσες τυχόν αλλαγές προκύψουν στο έργο πριν ξεκινήσει η κατασκευή του.

Ο ΦΑΥ πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα βασικά στοιχεία του έργου, συμπεριλαμβανομένων των σχεδίων, καθώς και προτάσεις και υποδείξεις για τη λήψη μέτρων ασφαλείας και για την ασφαλή εκτέλεση κάθε εργασίας. Ο ΦΑΥ πρέπει να ενημερώνεται μετά την περάτωση του έργου και να τηρείται από τον ΚτΕ για να παραδίδεται σε όλους όσοι τυχόν παρέμβουν π.χ. για συντήρηση σε αυτό μελλοντικά.

Δ. Κίνδυνοι – Επικινδυνότητα – Μέτρα προστασίας – Πρόληψη

Ως επαγγελματικός κίνδυνος ορίζεται οποιαδήποτε δυσάρεστη έκβαση για την υγεία των εργαζομένων, δηλαδή όλοι οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι εργαζόμενοι και ο οποίος γεννάται από την έκθεσή τους σε βλαβερούς παράγοντες οι οποίοι εντοπίζονται στο εργασιακό περιβάλλον.

Η εκτίμηση του επαγγελματικού κινδύνου είναι μια πολύπλοκη, διαρκής και δυναμική διαδικασία, καθώς πρέπει διαρκώς να εκτιμώνται οι επαγγελματικοί κίνδυνοι που απορρέουν από το περιβάλλον όπου εκτελείται ένα έργο ή από τις εργασίες που εκτελούνται για την περάτωσή του.

Για κάθε κίνδυνο πρέπει να λαμβάνονται μέτρα ικανά ώστε να αντισταθμίσουν είτε τον παράγοντα ο οποίος δημιουργεί την πιθανότητα εμφάνισης ενός κινδύνου, είτε τη συχνότητα εμφάνισης αυτού είτε τις αρνητικές συνέπειες που προκαλεί ο κίνδυνος αυτός.

Ενδεικτικά παρατίθενται κάποιοι κοινοί κίνδυνοι:

• εργασία σε ικριώματα
• εργασία σε κλίμακες
• εργασία σε οροφές
• πτώση από ύψος

Οι κίνδυνοι πρέπει να εκτιμώνται και να λαμβάνονται μέτρα αντιστάθμισης σε όλες τις φάσεις ενός έργου:

• προετοιμασία του χώρου του εργοταξίου
• καθαιρέσεις
• εκσκαφές και δημιουργία θεμελίωσης
• κατασκευή φέροντος οργανισμού
• εργασίες κατασκευής

Πέραν της λήψης μέτρων ασφαλείας, ο ΚτΕ ή ο εργολάβος όλου του έργου, αν έχει οριστεί, πρέπει να μεριμνούν για την εκπαίδευση του προσωπικού σε θέματα ΥΑΕ, τήρησης μέτρων ασφαλείας, χρήσης ΜΑΠ¹¹, κ.α., ενώ σε περίπτωση ατυχήματος πρέπει να ενημερώνουν το ΣΕΠΕ και το οικείο ΚΕΠΕΚ χρησιμοποιώντας ένα πρότυπο έγγραφο.

Ε. Μελέτη Εκτίμησης Επαγγελματικού Κινδύνου

Όλοι οι κίνδυνοι οι οποίοι ενδέχεται να εμφανιστούν κατά την εκτέλεση ενός έργου εκτιμώνται όσον αφορά στη σοβαρότητα των συνεπειών, τη συχνότητα εμφάνισης καθώς και την πιθανότητα εμφάνισης:

Κατόπιν εκτίμησης των τριών αυτών συνιστωσών καταρτίζεται ο πίνακας εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου:

Για τους κινδύνους που υπολογίζονται ως αμελητέοι δεν απαιτείται η λήψη μέτρων, για αυτούς που υπολογίζονται ως μέτριας επικινδυνότητας απαιτείται η λήψη μέτρων για τη μείωση της επικινδυνότητας, ενώ για αυτούς που υπολογίζονται ως υψηλής ή/και κρίσιμης επικινδυνότητας απαιτούνται τόσο μέτρα για τη μείωση της επικινδυνότητας όσο και για την εξάλειψη του κινδύνου.

Σχήμα 3. Υπολογισμός δείκτη επικινδυνότητας

ΣΤ. Οι ρόλοι των παραγόντων των έργων.

Διακρίνονται οι παρακάτω παράγοντες ενός έργου:

Κύριος του Έργου: Είναι αυτός για λογαριασμό του οποίου κατασκευάζεται ένα έργο. Είναι υπεύθυνος για τον ορισμό ΣΑ, για την προμήθεια και τήρηση των ΣΑΥ και ΦΑΥ, αποστολή της εκ των προτέρων γνωστοποίησης και γενικά για την τήρηση όλων των υποδείξεων και μέτρων των ΣΑ και ΤΑ. Τέλος, πρέπει να τηρεί τον ΦΑΥ ενημερωμένο κατόπιν περάτωσης ενός έργου.

Project Manager: Είναι επιφορτισμένος, μαζί με μία ομάδα έργου, με την παρακολούθηση της προόδου του έργου, την λεπτομερή καταγραφή όλων των εργασιών, τον συντονισμό των συνεργείων, την εφαρμογή των μέτρων ασφαλείας και την αναπροσαρμογή του χρονοδιαγράμματος σε περιπτώσεις ατυχημάτων ή άλλων παραγόντων που προκαλούν καθυστέρηση. Σε περίπτωση ατυχήματος πρέπει να αναθεωρεί τα σχέδια αντιστάθμισης του κινδύνου και να ανακατανέμει του πόρους έτσι ώστε να τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα ή να αναθεωρηθεί κατάλληλα. (Project Management Institute, 2013)

Τεχνικός Ασφαλείας: Οφείλει να ενημερώνει τον ΚτΕ με υποδείξεις, παρατηρήσεις και προτάσεις σχετικά με θέματα τα οποία αφορούν την ΥΑΕ, προφορικώς και γραπτώς με ενημέρωση του ΗΜΑ και του βιβλίου γραπτών υποδείξεων, ενώ είναι επιφορτισμένος με την εκπόνηση της μελέτης εκτίμησης επαγγελματικού κινδύνου Επίσης, τηρεί αρχείο με τα τυχόν ατυχήματα, αποτελέσματα μετρήσεων και δοκιμών και πιστοποιήσεων του χρησιμοποιούμενου εξοπλισμού.

Συντονιστής Ασφαλείας: Απαιτείται ο ορισμός ενός ΣΑ όταν σε ένα εργοτάξιο πρόκειται να εργαστούν περισσότερα από ένα συνεργεία. Πριν την έναρξη των εργασιών είναι υπεύθυνος για το συντονισμό όλων των εμπλεκομένων και την κατάρτιση των ΣΑΥ και ΦΑΥ.

Κατά την εκτέλεση του έργου είναι επιφορτισμένος με την τήρηση όλων των προδιαγεγραμμένων μέτρων ασφαλείας και όσων άλλων προκύπτουν από τις υποδείξεις του ΤΑ. Μετά την περάτωση του έργου είναι υπεύθυνος για την ενημέρωση του ΦΑΥ.

Ζ. Συστήματα διαχείρισης υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία

Το πρότυπο OHSAS 18001:2007 και το πρότυπο ISO 45001:2018, το οποίο ήρθε να αντικαταστήσει το πρώτο, ορίζουν πρότυπες διαδικασίες για τη διαχείριση της Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία, ενώ ειδικά το πρότυπο ISO 45001:2018 προδιαγράφει μια κυκλική, συνεχή διαδικασία για τη διαχείριση και βελτίωση της ΥΑΕ. Τα πρότυπα αυτά ορίζουν κατά περίπτωση πιο αυστηρές απαιτήσεις και υπερκαλύπτουν με την εφαρμογή τους τις απαιτήσεις της κείμενης νομοθεσίας.

Σκοπός του προτύπου OHSAS 18001:2007 είναι η:

• Βελτίωση της εικόνας, αξιοπιστίας και της αξίας της πιστοποιούμενης εταιρείας – κατασκευαστή
• Εφαρμογή τυποποιημένων μεθόδων για την εκτίμηση και την αντιστάθμιση του επαγγελματικού κινδύνου
• Βελτίωση της ΥΑΕ μέσω εξάλειψης του επαγγελματικού κινδύνου
• Βελτίωση της συμμόρφωσης της εταιρίας με την κείμενη νομοθεσία
• Ουσιαστική μείωση των ετήσιων ατυχημάτων

Μάλιστα, το πρότυπο ISO 45001:2018 εισάγει τον κύκλο του Deming ή κύκλο PDCA για τις διαδικασίες της εκτίμησης, αντιστάθμισης και εξάλειψης του επαγγελματικού κινδύνου:

Σχήμα 5. Διαρκής βελτίωση της υγιεινής και ασφάλειας στην εργασία

Τα μέτρα που λαμβάνονται εφαρμόζονται, εκτιμάται η αποτελεσματικότητά τους και γίνονται βελτιώσεις για την εκ νέου εφαρμογή τους, διαρκώς. (Althaqafi, T. & Elssy, B., 2015)

Το πρότυπο ISO 45001:2018 έχει τους παρακάτω σκοπούς:

• Μείωση εργατικών ατυχημάτων
• Τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων των τεχνικών έργων
• Δημιουργία κουλτούρας ασφαλείας
• Πλήρης συμμόρφωση με τη νομοθεσία

Η. Μελλοντικός ρόλος και απαιτήσεις ΤΑ

Μέσα από τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας και μέσα από την πιστοποίηση των κατασκευαστών σύμφωνα με τα παραπάνω πρότυπα αναμένεται να εισαχθούν νέες, πιο επιστημονικές, πρότυπες, καλά σχεδιασμένες και καλά σχεδιασμένες έτσι ώστε να είναι μετρήσιμη η αποτελεσματικότητά τους διαδικασίες με εφαρμογή από την εκπόνηση της μελέτης επαγγελματικού κινδύνου μέχρι την κατασκευή και αποπεράτωση ενός τεχνικού έργου.

Επιπλέον, η εφαρμογή της μεθόδου διαρκούς βελτίωσης, βάσει του κύκλου PDCA αναμένεται να καταστήσει τους ΤΑ βαθιά γνώστες του αντικειμένου και να οδηγήσει στην περαιτέρω εξειδίκευσή τους. Η επιτυχία του κύκλου διαρκούς βελτίωσης αναμένεται να οδηγήσει τους ΤΑ στην παροχή πιο ουσιαστικών, αποτελεσματικών και καίριων υπηρεσιών οι οποίες θα επιδράσουν σημαντικά θετικά στην ουσιαστική εξάλειψη του επαγγελματικού κινδύνου και ελαχιστοποίηση των τυχόν εργατικών ατυχημάτων ή βλαβών στην υγεία των εργαζομένων.

Θ. Μελλοντικός ρόλος και απαιτήσεις ΣΑ

Ομοίως, αναμένεται να αναβαθμιστεί ο ρόλος του ΣΑ, καθώς θα εμπλέκεται σε μια διαρκή, κυκλική διαδικασία η οποία όχι μόνο θα οδηγήσει στη διαρκή αναθεώρηση των μέτρων ασφαλείας, κατόπιν εντοπισμού των αδύναμων σημείων των προηγουμένως εφαρμοζόμενων μέτρων ασφαλείας, αλλά θα οδηγήσει τον ΣΑ να εμβαθύνει στα θέματα ΥΑΕ και θα ενισχύσει την ικανότητά του να αναγνωρίζει τους επαγγελματικούς κινδύνους και την αιτιότητα αυτών και ακολούθως να αποφασίζει για τα πιο εφικτά και αποτελεσματικά μέτρα αντιστάθμισης του κινδύνου.

Συμπερασματα

Η νομοθεσία στην Ελλάδα εκσυγχρονίζεται και ακολουθεί τις πρόνοιες και απαιτήσεις της κοινοτικής νομοθεσίας. Επιπλέον, η ελληνική νομοθεσία απλοποιείται έτσι ώστε να διευκολύνει τη διαδικασία αδειοδότησης και κατασκευής των τεχνικών έργων αλλά και ώστε να βοηθά τους εμπλεκόμενους σε θέματα ΥΑΕ να εκτελούν το ρόλο τους απρόσκοπτα.

Οι ρόλοι του ΤΑ και ΣΑ είναι ιδιαίτερα σημαντικοί, καθώς είναι οι δύο παράγοντες που μεριμνούν για την τήρηση της νομοθεσίας και εν γένει για τη δημιουργία ενός ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος.

Μέσω της πιστοποίησης των κατασκευαστικών σύμφωνα με πρότυπα διαχείρισης της ασφάλειας, όπως το ISO45001:2018 αναμένεται μία συνολική αναβάθμιση και εξέλιξη τόσο του ρόλου όσο και των απαιτήσεων αλλά και των παρεχόμενων υπηρεσιών των ΤΑ και ΣΑ. Δημιουργείται η προσδοκία μείωσης ή δυνατόν εξάλειψης του επαγγελματικού κινδύνου, παράγοντας ο οποίος μπορεί να αποτελέσει πηγή προστιθέμενης αξίας στις κατασκευαστικές εταιρείες τόσο έμμεσα, καθώς θα προσθέσει ένα καλό λόγο στις αναθέτουσες αρχές ή στους ΚτΕ ώστε να προτιμούν κατασκευαστές εταιρείες και εργολάβους πιστοποιημένους κατά αυτά τα πρότυπα, και άμεσα μέσω της άμεσης επίδρασης που θα έχει η εξάλειψη του επαγγελματικού κινδύνου στην τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, αλλά και να οδηγήσει στην εξάλειψη καθυστερήσεων κατά την εκτέλεση των τεχνικών έργων στη χώρα.

*Ο Δημήτριος Ντάγκας είναι Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός, με μεταπτυχιακό στην Διαχείριση Τεχνικών Έργων, με κατεύθυνση την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων. Εργάζεται πολλά χρόνια σαν Συντονιστής ασφάλειας και υγείας και είναι πιστοποιημένος στο ΣΕΠΕ.

¹ Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας
² Κέντρα Πρόληψης Επαγγελματικού Κινδύνου
³ Τεχνικός Ασφάλειας
⁴ Συντονιστής Ασφάλειας
⁵ Ιατρός Εργασίας
⁶ Υγιεινή και Ασφάλεια στην Εργασία
⁷ Ημερολόγιο Μέτρων Ασφαλείας
⁸ Κύριος του Έργου
⁹ Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας
¹⁰ Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας
¹¹ Μέτρα Ατομικής Προστασίας

Επισκέψεις: 36