Ψηφιακό Αρχείο Ελληνίδων Αρχιτεκτόνων 1923-1981.

Τάσης Παπαϊωάννου*

Τα τελευταία χρόνια ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων-Τμήμα Αττικής δραστηριοποιείται ενεργά για σημαντικά ζητήματα που αφορούν την αρχιτεκτονική στη χώρα μας. Ημερίδες, ομιλίες, παρουσιάσεις, αλλά και αξιόλογες δράσεις όπως το εργαστήριο «Διαδρομές από την απαρχή του μοντερνισμού έως σήμερα στην Αττική» που επικεντρώνουν την έρευνα και στρέφουν τη συζήτηση γύρω από θέματα τα οποία μέχρι πρότινος έμεναν στη σκιά.

Πριν από λίγες μέρες είχα τη χαρά να ενημερωθώ από την καλή συνάδελφο Αντωνία Πάνου, εκ μέρους της αρμόδιας επιστημονικής επιτροπής του συλλόγου, για την ολοκλήρωση του ψηφιακού αρχείου των Ελληνίδων αρχιτεκτόνων. Ενα σημαντικό εγχείρημα καταγραφής, ανάδειξης και δημοσιοποίησης του έργου και της συνεισφοράς τους από το 1923, όπου αποφοίτησε η πρώτη αρχιτέκτων-μηχανικός, μέχρι και το 1981. Μια οφειλή στις γυναίκες συναδέλφους οι οποίες σε παλαιότερες ιστορικές συγκυρίες και σε δύσκολες για εκείνες συνθήκες συμμετείχαν (και πολλές εξ αυτών συνεχίζουν να συμμετέχουν) με τις αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές μελέτες τους, τα γραπτά τους, το αξιόλογο υλοποιημένο έργο τους, τη διδασκαλία τους στο αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής.

Το αρχείο περιλαμβάνει βιογραφικά στοιχεία της προσωπικότητάς τους, την αρχιτεκτονική και εικαστική δραστηριότητά τους, τις δημοσιεύσεις και τα βιβλία τους, ενώ συνοδεύεται από πλούσιο εικονογραφικό και φωτογραφικό υλικό. Μια σημαντική πρωτοβουλία γυναικών συναδέλφων που στελέχωσαν την ερευνητική-επιστημονική επιτροπή του συλλόγου και έφεραν εις πέρας την πρώτη φάση του ανεκτίμητου αυτού αρχείου. Ενός αρχείου που παραμένει φυσικά ανοιχτό και το οποίο διαρκώς θα εμπλουτίζεται και με άλλες συναδέλφους.

Βλέπεις τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες των πρώτων γυναικών αρχιτεκτόνων, οι οποίες νοερά σε μεταφέρουν σε κείνα τα δύσκολα χρόνια που πάλευαν μόνες να υπηρετήσουν την τέχνη και την επιστήμη τους, αλλά την ίδια στιγμή να ανταποκρίνονται στον παραδοσιακό τους ρόλο ως μητέρων μεγαλώνοντας και φροντίζοντας τα παιδιά τους. Μέσα σ’ αυτό το πολύτιμο αρχείο καταγράφονται άγνωστες πτυχές της νεοελληνικής αρχιτεκτονικής, διασώζεται η ιστορική της μνήμη πριν τη σκεπάσει οριστικά η λήθη, έτσι ώστε οι νεότερες γενιές να συνειδητοποιήσουν πόσα πολλά χρωστάνε στην Ελληνίδα αρχιτέκτονα. Στις πιονέρισσες εκείνες που τα έβαλαν με το θηρίο και το νίκησαν!

Κατανοείς την αυταπάρνηση και τη ισχυρή βούλησή τους να κάνουν αρχιτεκτονική σ’ ένα ανδροκρατούμενο επάγγελμα, αλλά και στην «εχθρική» για εκείνες οικοδομή, εμπλουτίζοντας την αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό της με τη δική τους προσωπική εμπειρία, τη δική τους καθαρή ματιά. Παράλληλα συνειδητοποιείς την ενεργή συμμετοχή τους στους φοιτητικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες σε σκοτεινές περιόδους του παρελθόντος, τότε που όλοι και όλες μαζί πάλευαν για έναν καλύτερο και δικαιότερο κόσμο.

Σήμερα το ποσοστό των φοιτητριών στις εφτά Αρχιτεκτονικές Σχολές της χώρας μας κυμαίνεται γύρω στο 80%, αντιστρέφοντας τελείως την αναλογία αντρών-γυναικών σε σχέση με εκείνα τα χρόνια. Δίχως εκείνες τις πρώτες, μετρημένες στα δάκτυλα, γυναίκες και το δικό τους έργο σήμερα η αρχιτεκτονική θα ήταν πολύ διαφορετική, φτωχότερη. Μέσα από τις σελίδες του ψηφιακού αρχείου, το οποίο εκτός των άλλων αποτελεί έναν ελάχιστο φόρο τιμής στις γυναίκες αρχιτέκτονες, αναδύεται και τονίζεται η ανεκτίμητη συμβολή τους στον κτιριακό μας πολιτισμό του 20ού και 21ου αιώνα.

* αρχιτέκτονας – ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

Επισκέψεις: 48